زندگی مردم افغانستان، به لحاظ موقعیت مهم جغرافیایی، متاثر از فرهنگ‌ها و هنرهای اقوام مختلف تحت تاثیر مشاهده و زیبایی‌شناسی، از هنر معماری شهرها، مساجد و خانه‌ها است.
پیشینه تاریخی معماری در افغانستان را به دو بخش عمده می‌توان تقسیم کرد که بدون شک آنچه در نقاشی معاصر تجلی یافته به این گذشته تاریخی هنر و معماری نیز مربوط است.
معماری در دوران پیش از اسلام
تحقیقات باستان‌شناسان فرانسوی در سال ۱۹۵۱ در «مَندیگَک» در ۵۵ کیلومتری شمال قندهار نشان داده‌اند که مردم افغانستان از ۳ هزار سال قبل از میلاد ساکن و ده نشین بوده‌اند و خانه‌هایی از خشت/آجر خام می ساخته‌اند که بروی برخی عمارات نیم ستون‌هایی به چشم می‌خورده است.
عمده آثار معماری بدست آمده از دوران پیش از اسلام متعلق به دوره هنر یونان باختری متعلق به قرن چهارم پیش از میلاد است. شهر آی‌خانم که یادگار به جا مانده از اسکندر کبیر و مربوط به هنر و معماری دوران یونان باختری در افغانستان است.
تخت رستم در سمنگان از شاهکارهای معماری دوران کوشانیان و معابد مکشوفه در حوزه بگرام نمایانگر هنر معماری با شکوه دوران یونان بودایی در افغانستان هستند.
معماری در دوران پس از اسلام
معماری و خوش‌نویسی از مهمترین هنرهای اسلامی در افغانستان به شمار می‌روند. اوج نمود هنر اسلامی در بنای مساجد گنبدی شکل و چهار ایوانه و ستون‌دار بروز پیدا کرده که از نخستین بناهای اسلامی در افغانستان مسجد نه گنبد حاجی پیاده یا نوبهار باستان در بلخ است.
این مسجد در نیمه سده نهم میلادی به سبک سامانی بنا شده است. اوج شکوفایی معماری، در افغانستان در دوره غزنویان با بناهای باشکوه‌ترین منارها، مساجد، باغ‌ها و مدرسه‌ها در شهر غزنی است. منار جام و مسجد جامع هرات از آثار باقی مانده از سلسله غوریان در افغانستان نیز گویای غنامندی هنر معماری در این دوره است.
با پشتوانه همین تاریخ طلایی و باشکوه هنر و معماری است که با مشاهده بسیاری از آثار نقاشان معاصر، حضور بناهای معماری به نحو بارزی به چشم می‌خورد.
اما زیبایی شناسی بناهای معماری چه کارکردی و چگونه تاثیری در نقاشی دوران معاصر افغانستان گذاشته است؟
بازنمایی بناهای معماری در نقاشی افغانستان، نمودهای مختلف اجتماعی و سیاسی دارد.
نقاشی از معماری برای نشان دادن مکان رویداد اثری از «سم مسعود»
نقاشی از معماری برای نشان دادن مکان رویداد: در برخی از آثار نقاشی، هنرمند سعی دارد واقعیتی را به تصویر بکشد اما برای این که تصور دقیق‌تری از مکان رویداد ارائه کند، از معماری استفاده می‌کند.
به طور مثال در اثری از «سم مسعود» مکان در بازی ملی افغانستان، بوسیله حضور ساختمان‌ها در پس زمینه، واقعیت جسمی بیشتری می یابد.
بازنمایی دقیق از معماری با استفاده از قوانین پرسپکتیو و پرداختن به زیباشناسی بنای معماری اثری از «راشد رحمانی»
بازنمایی دقیق از معماری با استفاده از قوانین پرسپکتیو و زیباشناسی: معماری، همواره ثابت است و برخلاف فیگور انسان و حیوان و دیگر چیزهای متحرک، یکجا ایستاده و تکان نمی‌خورد. این قابلیتی بسیار مهم و ضروری برای نقاشی و طراحی است.
معماری گاهی برای تمرین و کسب مهارت در بکار بردن وسایل و ابزار نقاشی استفاده می‌شود اثر «راشد رحمانی»
به همین دلیل هم نقاشان حرفه‌ای و هم غیرحرفه‌ای افغانستان، از بناهای معماری به عنوان یک مدل برای نقاشی استفاده می کنند. گاهی برای تمرین و کسب مهارت در بکار بردن وسایل و ابزار نقاشی و گاه برای نشان دادن مهارت یک استاد در به کارگیری ابزار و شناخت او نسبت به فرم و نور و قابلیت‌های دیگر نقاشی بکار می‌رود.
نقاشی از معماری به عنوان عنصر مردم نگارانه و تاریخ‌نگارانه اثر «سم مسعود»
نقاشی از معماری به عنوان عنصر مردم نگارانه و تاریخ‌نگارانه: برخی از آثار، به طور خواسته و ناخواسته، علاوه بر آن که مهارت توجه نقاش را به زیبایی شناسی معماری نشان می‌دهند، بازتاب نوعی مردم‌نگاری و تاریخ‌نگاری نیز هستند.
مثلا در اثر دیگری از نقاش معاصر «سم مسعود»، هنرمند قصد دارد به واقعیتی در نحوه برخورد با زنان اشاره کند، اما از بازار که یکی از عناصر مهم معماری است و نیز از چند ساختمان به وسعت زیادی استفاده کرده است.
نقاشی از معماری برای بیان نوستالژی گذر زمان و نیز بیان شاعرانه اثر«نقشبند حیدری»
نقاشی از معماری برای بیان نوستالژی گذر زمان
برخی دیگر از آثار نقاشی نیز بر نوعی نوستالژی هنرمند از فضاهای قدیمی، یا صحنه‌هایی که خاطراتی را در ما زنده می کنند، دلالت دارند.
در این نوع نقاشی‌ها هنرمند تلاش می‌کند تا از این طریق مکاشفات روحی خود را به واسطه حضور معماری بیان کند اثر «اکبر خراسانی»
نقاشی از معماری برای بیان سوررئال: در برخی موارد نیز زیبایی‌شناسی رئالیستی بنای معماری، جای خود را به بیان سوررئالیستی می‌دهد و هنرمند تلاش می‌کند تا از این طریق مکاشفات روحی خود را به واسطه حضور معماری بیان کن
بی‌بی‌سی‌نوشت: نقاشی معاصر افغانستان، زیبایی شناسی معماری سنتی و مدرن را درک می‌کند، آن را بازتاب می دهد و حتی گاه با تغییراتی که در آن می‌دهد، مفهوم آن را تغییر داده و کارکردهای معنایی و فرمی متنوعی برای آن خلق می‌کند.
- کد خبر 4236
- پرینت
