دیپلمات در یادداشتی به قلم «فرانز مارتی» نوشت:  جاده‌ خاک آلودِ باریک از مزرعه‌های پهناور گندم که به آهستگی در نسیم ملایم این‌سو و آن‌سو می‌جنبد، از مراکز مراکز ولایت‌های شرقی ننگرهار و کنر افغانستان می‌گذرد. آن‌سوی مزرعه‌ها و درختان سرسبزِ پراکنده، تپه‌های ناهموارِ بی‌ثمر، دره‌ای به‌نام مازور را در شهرستان نورگل کنر شکل می‌دهند.

در ادامه این یادداشت آمده است:‌ در امتداد رودخانه‌ کوچک، تعدادی از خانه‌های گلی سنتی شبیه قلعه‌های کوچک و بزرگ هستند و اشاره به حقیقتی دارند که گذشته‌ خشونت‌آمیز افغانستان به بسیار قبل‌تر از تهاجم ایالات متحده یا تهاجم به‌رهبری شوروی برمی‌گردد.

پشت یک خانه‌ کم‌ارتفاعِ درون مزرعه که آرام و بی‌صدا در سایه‌ درختان اطرافش واقع شده است، مزرعه‌ دیگر گندم وجود دارد. اما در کنار آن، چند تکه زمین با گیاهان دیگری پوشانده شده است که بلندتر از ساقه‌های سبز آن قوزه‌هایی به اندازه‌ی توپ گولف آن بالاتر از برگ‌های انبوه در ریشه‌های‌شان سربلند کرده‌اند. آن گیاه، محصول تریاک است.

تریاک در تخفیف درد اثر دارد و اساس مورفین، هیروئین و دیگر شبه-افیون‌ها است که به اهداف طبی استفاده می‌شوند، اما هم‌چنین به هدف غیرقانونی مصرف مواد مخدر. افغانستان طبق «گزارش مواد مخدر جهان در سال ۲۰۱۶» که توسط اداره‌ مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد نشر شد، حدود ۷۰درصد تریاک جهان را تولید می‌کند.

هرچند کشت مواد مخدر در جنوب افغانستان متمرکز است، اما در سراسر این کشور پیدا می‌شود. و در حالی‌که تولید تریاک در مناطق فاقد حکومتی چون دره‌ مازور شایع‌تر است، در مناطق تحت کنترل حکومت که نیروهای امنیتی اغلب به‌سختی ستیزه‌جویان را در حاشیه نگه می‌دارند، نیز وجود دارد؛ نیروهایی که به‌ندرت توانایی جلوگیری از کشت خشخاش را دارند.

در کنر، اوایل ماه مِی اواخر فصل کوتاه برداشت محصول بود که بلافاصله پس از آن اتفاق می‌افتد که گل‌های سفید یا گلابی تیره‌ی خشخاش پژمرده می‌شوند و تنها کپسول‌های سبز باقی می‌مانند. این در دیگر مناطق کشور می‌تواند زودتر یا دیرتر باشد که بستگی به شرایط محلی دارد.

کشت محصولات جایگزین تریاک سودی برای کشاورزان ندارد

برداشت تریاک، خود یک ماموریت طاقت فرساست. هر یک از غوزه‌های خشخاش باید با ابزاری نیش زده شود، شیره‌ی تریاک فورا از خراش‌هایی به نازکی تیغ بیرون تراوش می‌کند. شیره‌ی باارزش به اندازه‌ی کافی مایع است که بیرون بچکد، اما در عین زمان به اندازه‌ی کافی چسپنده است که به غوزه بچسپد و به زمین نچکد. در حالت عادی، کپسول‌ها سپس تا روز بعد به حال خود رها می‌شوند. با این‌حال، با توجه به سفر کوتاه من، مردم محل به من نشان دادند چطور آن‌ها با ابزار دیگری مانند داس تریاک بیرون تراوش‌کرده را از غوزه جمع‌آوری می‌کنند.

مارتی نوشت: یک کشاورز، مرد جوانی با ریش منظم و آراسته و سیاه، موهای چرب، گفت که حدود ۶۰درصد مزارع آن کوکنار است. و این یک استثنا نیست. وقتی از او دلیل کشت خشخاش پرسیده شد، گفت که وادار شده است این کار را بکند چون دیگر محصولات منفعت کم خواهد داشت. دیگر کشاورزان در نورگل و شیگل، ولسوالی دیگر کنر، نیز چنین ادعایی کردند. با این‌حال، آن‌ها ادعا نمی‌کنند که دیگر محصولات هیچ منفعتی نخواهد داشت، و این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا آن‌ها صرف به‌خاطر منفعت بیشتر که احتمالا دیگر محصولات قانونی خلق نمی‌تواند، خشخاش کشت می‌کنند؟

اما به گفته‌ی دیوید منسفلید، محقق ارشد کالج اقتصاد لندن و واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان که برای تقریبا دو دهه روی کشت کوکنار در افغانستان کار کرده است، به حداکثر رسانی نیروی محرکه‌ی این تصمیم نیست. کشاورزان افغان بیشتر تلاش خواهند کرد تا معیشت را متوازن سازند، میزان معینی از خودکفایی غذایی را تامین کنند، از خاک‌شان استفاده‌ی مداوم کنند (که هم‌چنین به‌معنای تغییر یا چرخش محصولات مختلف است) و خطر شکست محصولات را کاهش بدهند. بنابراین، منفعت پولی تنها یکی از عوامل متعدد تصمیم‌گیران کشاورزان است.

در هر صورت، منسفیلد ادعا کرد که – در سال‌های تجربه‌ او در سرتاسر افغانستان و باوجود ادعاهای مخالف – او هرگز هیچ کشاورزی را ندیده است که به‌لحاظ فیزیکی به کشت تریاک وادار شده باشد. گزارش‌ها نیز اغلب نشان می‌دهند که کشاورزان در عمل مجبور به کشت کوکنار می‌شوند، چون آن‌ها به پیش‌پرداخت‌هایی وابسته‌اند که می‌توانند برای محصول تریاک در آینده به‌دست بیاورند یا هیچ انتخاب دیگری جز تولید تریاک برای بازپرداخت بدهی‌شان ندارند.

کشاورزان افغانستان به اختیار خود تریاک کشت می‌کنند

با این‌حال، منابعی توضیح دادند که سیستم پیش‌پرداخت‌ها برای محصول برداری آینده به‌طور جشم‌گیری کاهش یافته است و برای سایر محصولات نیز وجود دارد. و هرچند فشار اقتصادی نقشی ایفا می‌کند، طبق گزارش اداره‌ مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد، «داشتنِ قرضه‌های پرداخت‌نشده یک عامل ایجادکننده متفاوت برای کشت تریاک نیست، چون [چه کشاورزان خشخاش کشت کردند و چه کشت نکردند] درصد کشاورزان بدهکار یا با قرضه‌های پرداخت‌نشده مشابه بودند».

از این‌رو، تصویری که اغلب نشان داده شده که شبه نظامیان یا گروه‌های مشابه به مافیا از نقاط ضعف کشاورزان استفاده می‌کنند و آن‌ها را وادار می‌کنند تریاک کشت کنند با واقعیت مطابقت ندارد. تصمیم کشت خشخاش بیشتر – گاهی زیادتر و گاهی کمتر – آزادانه توسط خود کشاورزان اتخاذ می‌شود.

به‌دنبال آن هنگام فروش تریاک خام، کشاورزان تا این‌که مورد شفقت یک کارتل واقع شوند فاصله‌ زیادی دارند. کشاورزان در نورگل و شیگل گفتند که بازرگانان متعددی به‌طور جداگانه به مزارع می‌آیند تا تریاک بخرند و این‌که آن‌ها اغلب چند کیلوگرام می‌خرند – که حتا برای یک کشاورز کوچک تنها بخشی از کل محصول است.

«نظرسنجی تریاک افغانستان» توسط اداره‌ مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۶، «میانگین محصول تریاک در هر هکتار به ۲۳.۸ کیلوگرام بالغ می‌شود). این، حتی تریاک را برای کشاورزان جذاب‌تر می‌سازد، چون – برخلاف دیگر محصولات – آن‌ها محصولات‌شان را از طریق جاده‌های اغلب توسعه‌نیافته و گاهی خطرناک به یک بازار انتقال نمی‌دهند.

وقتی در مورد بازرگانان پرسیده شد، کشاورزان آن‌ها را بازیگران مستقل توصیف کردند که تلاش می‌کنند با فروش مجدد خشخاش به یک قیمت بیشتر منفعتی به‌دست بیاورند، اما ادعا کردند که آن‌ها به هیچ گروه یا کارتل مشخصی وابسته نیستند. یک قاچاقچی تریاک که نخواست شناسایی شود، این را تایید کرد. دو کارشناس نیز این را تایید کردند، کارشناسانی که اضافه کردند که – در حالی‌که مسلما تفاوت‌های منطقه‌یی وجود دارند – فروش بخش‌های کوچک محصول تریاک به چندین بازرگان مستقل در سرتاسر افغانستان یک قاعده است.

این، دخیل بودن بعضی از قاچاقچیان بزرگتر و قدرتمندتر یا حتی شبکه‌های جنایتکار را رد نمی‌کند. اما آن‌ها بازار را کنترل نمی‌کنند و صرفا کسانی در میان بازیگران هستند. در این مورد، قاچاقچی تریاک حتی ادعا کرد که شبکه‌های بزرگتر معمولا صرف زمانی نقش بزرگتر بازی می‌کنند که تریاک خام پردازش شده و به هیروئین تبدیل شود. با این‌حال، این در پایان زنجیره است و مستقیما بر کشاورزان اثر نمی‌گذارد.

با توجه به موارد فوق، قیمت در حال نوسان تریاک در مزرعه به‌صورت ناعادلانه توسط خریداران دیکته نمی‌شود، بلکه بیشتر توسط شرایط مختلف یک بازار آزاد تعیین می‌شود. و هرچند این ذره‌ای از قیمت هیروئین در بازارهای فروش نهایی است، با معیارهای افغانستان یک ثروت کوچک است.

اداره‌ مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد میانگین قیمت یک کیلوگرم تریاک خشک در مزرعه در شرق افغانستان در سال ۲۰۱۶ را ۲۳۹ دلار اعلام کرد. کشاورزان در نورگل و شیگل و هم‌چنین قاچاقچیان تریاک ادعا کردند هر کیلوگرام تریاک خشک را حتی به ۲۵۰۰۰ تا ۳۵۰۰۰ کلدار پاکستانی فروخته‌اند.

با این‌حال، معلوم نمودن صحت‌وسقم چنین قیمت‌هایی دشوار است و ممکن است ناقص باشند. علاوه بر این، تنظیم این در یک چشم‌انداز مشکل است. در مقایسه با میانگین حقوق ماهانه‌ یک کارمند افغان در کابل، که به حدود ۲۰۰ دلار بالغ می‌شود، قیمت‌های فروش تریاک بسیار زیاد به نظر می‌رسد. با این‌حال، باید توجه داشت که این قیمت‌ها با هزینه‌های قابل توجه تولید و این‌که کشاورزان در یک شرایط اجتماعی و اقتصادی مختلف زندگی می‌کنند، واجد شرایط‌اند.

اطلاعات روز نوشت: کشاورزان گاهی حتی تریاک خام را که خراب و فاسد نمی‌شود نگه می‌دارند و منتظر قیمت‌های فروش بهتری می‌مانند – چیزی که نشانه‌ی دیگری از یک بازار آزاد است. با توجه به همه این‌ها و بر خلاف تصور عمومی، فروش تریاک در افغانستان درکنترل طالبان یا کارتل‌های قدرتمند نیست، بلکه بیشتر در کنترل یک بازار آزاد است که در آن متعدد کشاورزان و قاچاقچی‌های مستقل تلاش می‌کنند سهم‌شان از این تجارت غیرقانونی سودآور را به‌دست بیاورند.