بیشتر خانواده‌ها در بامیان طی دو سال اخیر، با استفاده از انرژی آفتاب، توسط دستگاهی که از سوی موسسه فرانسه یی (جَرَس) در آن ولایت ترویج شده است، غذا می‌پزند.
این در حالیست که بسیاری ازخانواده‌ها در افغانستان، هنوز هم برای تهیه غذا و گرم‌ساختن منازل، به شکل سنتی از چوب، فضله حیوانات و ذغال سنگ استفاده می‌کنند.
دستگاه به ظاهر ساده اما کارا، “دیش آفتابی” یاد می‌شود که از آهن ساخته شده و بر روی آن زرورق نصب می‌شود تا انرژی آفتاب را در مکان مشخص برای تولید انرژی متمرکز سازد.
اکنون بسیاری از خانواده‌ها در ولایت بامیان از این دیش‌های آفتابی استفاده می‌کنند که مصرف مواد سوخت را برای تهیه غذا و آب گرم، برای هر خانواده‌ی هشت یا ده نفری، به حد صفر کاهش داده است.
فاطمه زن ۴۰ سالۀ بامیانی که هنوز در و دیوار آشپزخانه اش از سیاهی دود چوب و فضله حیوانی پاک نشده است، می‌گوید”از وقتی که دیش آفتابی آوردیم، آسوده و راحت شدیم، چندی قبل بچه‌ام یکی از این دستگاه‌ها را از بازارخریداری کرده آورده بود و بعد از آن از استفاده مواد سوخت و دود و آتش راحت و آسوده شدیم و روزانه هر قدر پخت‌وپز و آب جوش کار داشته باشیم به راحتی آن را فراهم می‌کنیم”.
فاطمه می‌افزاید که سالیان زیادی برای تهیه نان وآب گرم از چوب، هیزم و فضله حیوانی استفاده می‌کردند؛ اما با تهیه این دیش آفتابی اکنون راحتی زندگی را احساس می‌کند.
تلاش برای رایج شدن این دستگاه در تمام بامیان جریان دارد.
بامیان از ولایات کوهستانی و سردسیر افغانستان است که تهیه مواد سوخت برای پخت‌وپز، گرم‌کردن خانه‌ها و تهیه آب گرم در فصل زمستان از مشکلات عمده خانواده‌ها محسوب می‌شود.
اما دیش‌های آفتابی که در طی دوسال اخیر در این ولایت از سویی موسسه جرس ترویج شده است مشکلات بسیاری از باشندگان این ولایت را به حداقل کاهش داده است.
صابر یکی دیگر از باشندگان بامیان می‌گوید بسیاری از اطفال این ولایت قبلاً به خاطر تهیه هیزم و مواد سوخت از درس و تعلیم باز می‌ماندند؛ اما استفاده از دیش‌های آفتابی سهولت بزرگی را برای آنان به وجود آورده است.
صابر می‌گوید” قبلاً مجبور بودیم که هیزم و مواد سوخت را برای تهیه نان و غذا تهیه کنیم واز یک‌ طرف نبود آب گرم در زمستان از دیگرمشکلات ما بود؛ اما حالا بسیاری از مشکلات ما در این زمینه حل شده و راحت شدیم”.
تهیه یک پایه دیش آفتابی برای یک خانواده حدود پنج هزار افغانی هزینه بر می‌دارد. از سویی هم افغانستان با داشتن بیشترین روزهای آفتابی در سال یکی از بهترین کشورها برای استفاده از انرژی آفتاب خوانده می‌شود.

ترویج تحفظ انرژی
یک دیش آفتابی در یک روز آفتابی، توان سه بار پخت‌وپز غذا و جوشاندن نزدیک به پنجاه لیتر آب را دارد.
رحمت الله جهش مسؤول ساحوی موسسه جرس در این باره به صدای امریکا می‌گوید:” این پروژه از حدود دوسال به اینسو در ولایت بامیان ادامه دارد که هدف اصلی آن ترویج راه حل تحفظ انرژی می‌باشد که تنها شامل دیش‌های آفتابی نمی‌شود بلکه ترویج دیگ‌دان‌های اصلاح شده و گرم خانه می‌شود”.
موسسه فرانسه یی جرس در بامیان و وردک شش ولسوالی را تحت پوشش دارد که تا کنون برای هزاران خانواده از این نوع دیش‌های آفتابی توزیع کرده است.
سید حبیب یکی از تولید کنندگان این دیش‌های آفتابی می‌گوید” این وسیله از آهن و زرورق تهیه می‌شود که ما اخیراً از نِکل نیز آن را تهیه کرده ایم که شکل کاسه‌های دیش آنتن را دارد و با توجه به روزهای آفتابی سهولت‌های زیادی را برای خانواده‌ها به وجود می‌آورد”.
یکی از اهداف مهم ترویج دیش‌های آفتابی در بامیان حفاظت از محیط زیست، جلوگیری از تخریب ساحات سبز و جلوگیری از امراض تنفسی ناشی از دود و آتش در نزد زنان، یاد شده است.
در افغانستان هنوز هم زنان خانواده به شکل سنتی با استفاده از مواد سوخت اولیه چون؛ چوب، هیزم، فضله حیوانی در دیگ‌دان‌های سنتی و تنور به پخت‌وپز می‌پردازند.
گرچند تا کنون استفاده از این دیش‌های آفتابی در تمام ساحات ولایت بامیان رایج نشده است؛ اما کسانی که تا حال از آن استفاده کرده اند، می‌گویند که ترویج بیشتر این وسیله انرژی‌زا برای خانواده‌های که هنوز از هیزم و فضله حیوانی برای تهیه غذا و پخت‌وپز استفاده می‌کنند، خبر خوشایند و سهولت‌آفرین است.
کارشناسان و فعالان محیط زیست در بامیان می‌گویند که ترویج بیشتر این وسیله انرژی‌زای آفتابی در افغانستان، سبب کاهش آلودگی هوا، جلوگیری از تخریب بوته‌های کوهی، کاهش امراض تنفسی بین بانوان و ایجاد سهولت در زندگی خانواده‌های افغان می گردد.