«پیرمحمد ملازهی» کارشناس ارشد مسائل افغانستان درخصوص مناسبات میان ایران و افغانستان در سال گذشته گفت: دو نگاه متفاوت در خصوص روابط تهران و کابل در میان طرفین وجود دارد.

وی با تشریح نگاه ایران به مناسباتش با افغانستان اظهار داشت: واقعیت این است که افزایش ناامنی و بی‌ثباتی در افغانستان به مناطق همجوار با این کشور از جمله ایران سرریز می‌شود. به همین خاطر، نگاه تهران این است که حفظ ثبات و امنیت در افغانستان به نفع ایران است و به حفظ مرزهای شرقی‌اش کمک می‌کند.

این کارشناس مسائل افغانستان با بیان اینکه قاچاق مواد مخدر و رفت‌وآمدهای غیرقانونی شهروندان افغانستان به ایران دو مسئله اصلی اثرگذار در مناسبات ۲ کشور است، تصریح کرد: ۹۰ درصد مواد مخدر تولید شده در دنیا در نزدیکی مرزهای ایران کشت می‌شوند و یکی از راه‌های اصلی انتقال آن مواد مخدر، خطوط ترانزیتی ایران است که هزینه‌های بسیاری را برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر پرداخت می‌کند و تعداد زیادی هم در این راستا از نیروهای نظامی ایران کشته یا زخمی می‌شوند.

ملازهی ادامه داد: نیروهای مرزبانی ایران تا حدود بسیاری بر مرزهای خود اشراف دارند اما نیروهای نظامی افغانستانی در کنترل مرزهایشان مشکل دارند و در حد توانمندی‌های نیروهای نظامی ایران نیستند. این در حالی است که بخش اعظمی از مرزهای دو کشور در یک منطقه کویری قرار دارند و رفت و آمد در آن مناطق سخت نیست.

وی در تشریح نگاه افغانستان به مناسباتش با ایران هم خاطرنشان کرد: در مقابل نگاه ایران، دو نگاه کاملا متفاوت در کابل نسبت به تهران وجود دارد؛ یک نگاه متعلق به اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان و تیم همکار اوست که عمدتا پشتون هستند و نگاه دیگر، متعلق به عبدالله عبدالله و جناح شمال است. آنها معتقد به روابط نزدیک با ایران هستند.

رقابت عبدالله و اشرف غنی مانع از توسعه مطلوب مناسبات تهران – کابل شده است

این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی با بیان اینکه رقابت عبدالله عبدالله و اشرف غنی با یکدیگر مانع آن است تا مناسبات تهران – کابل در سطح مطلوبی توسعه یابد، ابراز داشت: البته روابط میان ایران و افغانستان خوب و رو به توسعه است اما این دو نگاه متفاوت در افغانستان موجب شده تا بر مناسبات خارجی تهران و کابل اثرگذار باشد.

ملازهی با بیان اینکه در سال ۹۵ کم و بیش تلاش‌هایی از سوی دو طرف شد تا مناسبات در حد معقولی توسعه یابد،‌ عنوان کرد: یکی از مهمترین مشکلاتی که پیش‌روی توسعه مناسبات میان ایران و افغانستان وجود دارد، شایعه مبنی بر وجود ارتباط و تماس‌ها میان ایران و طالبان است.

وی افزود: بخشی از دولت کابل معتقد است که میان تهران و بخشی از طالبان ارتباطاتی برقرار شده است. شاهد آنها بر این ادعا آن است که گفته می‌شود ملا اختر منصور، رئیس پیشین طالبان پیش از کشته شدن حدود یک ماه در ایران بوده و از مرزهای ایران وارد پاکستان شده و در آنجا توسط نیروهای آمریکایی مورد هدف قرار گرفت.

ادعای ناتو و آمریکا درخصوص ارتباطات ایران و طالبان

این کارشناس مسائل افغانستان یادآور شد: بر اساس همین ادعا برخی از مقامات رسمی افغانستان می‌گویند تماس‌هایی میان ایران و طالبان وجود دارد اما هنوز معلوم نیست این تماس‌ها تا چه سطح و اندازه‌ای است. همچنین فرماندهان ارشد ناتو و آ‌مریکا در افغانستان مدعی هستند که سلاح‌هایی در اختیار نیروهای طالبان قرار دارد که ساخت ایران است.

ملازهی با تاکید بر اینکه شایعه ارتباط ایران با طالبان در کاهش مناسبات دوستانه میان تهران و کابل بی‌تاثیر نبوده، بیان کرد: در مجموع می‌توان گفت در سال ۹۵، ما از یکسو شاهد افزایش برای گسترش همکاری‌ها و توسعه مناسبات بوده‌ایم و از سوی دیگر، موضوع ارتباط ایران و طالبان بر روابط دو کشور سایه انداخته است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا نگاه ایران به مساله طالبان همانند دیدگاه چین و روسیه است؟ گفت: چین و روسیه نگران رشد داعش در مرزهای شمالی و شرقی افغانستان هستند و بیم آن دارند که داعش به قفقاز، آسیای میانه و غرب چین نقل مکان کند زیرا تحلیل درستی بر این مبنا قرار دارد که با فروپاشی و اضمحلال خلافت داعش در سوریه و عراق آنها به مناطقی با دولت‌های فروپاشیده یا ضعیف و ناتوان مانند افغانستان منتقل شوند.

روس‌ها از ترس رشد داعش به طالبان نزدیک شده‌اند

این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی با بیان اینکه روس‌ها به دلیل نگرانی و ترس شدید از رشد داعش به طالبان نزدیک شده‌اند، اظهار داشت: طالبان برخلاف داعش یک نیروی قومیتی است و داعیه خلافت جهانی ندارد، در واقع روس‌ها می‌خواهند از طالبان برای کنترل داعش و از بین بردن آنها استفاده کنند.

ملازهی اضافه کرد: از این دیدگاه، تحلیل چین و روسیه در نزدیکی با طالبان درست است اما اینکه آنها تا چه اندازه موفق بشوند، خود بحث دیگری است زیرا بخش اعظمی از نیروهای داعش شامل ازبک‌ها، تاجیک‌ها و ایغورها می‌شود و آنها در سوریه و عراق آبدیده شده‌اند و جزو فرماندهان اصلی داعش محسوب می‌شوند و مقابله با آنها آسان نیست.

این کارشناس مسائل افغانستان با بیان اینکه شرایط ایران با روسیه و چین متفاوت است، خاطرنشان کرد: اگر ایران این تصور را داشته باشد که می‌تواند دولت مرکزی افغانستان را دور بزند و با طالبان رابطه برقرار کند و از این راه از گسترش ناامنی در افغانستان و در نتیجه تسری آن ناامنی به ایران جلوگیری کند، این تصور اشتباه است چون تنها نتیجه ضعیف شدن کابل افزایش قدرت گروه‌های تروریستی خواهد شد.

ملازهی در خصوص مذاکرات چهارجانبه صلح افغانستان ابراز داشت: مذاکرات چهارجانبه صلح افغانستان در چهار دور برگزار شده که قرار بود در دور پنجم آن اسلام‌‌آباد طالبان را به پای میز مذاکره بیاورد اما دولت افغانستان مدعی شد که پاکستان در این امر جدی نیست و به همین خاطر این مذاکرات با بن‌بست روبه‌رو شده است.

وی یکی دیگر از علل شکست مذاکرات چهارجانبه صلح را اختلافات قدیمی مرزی میان افغانستان و پاکستان برشمرد و ابراز داشت: در دورانی که داود خان در افغانستان و ذوالفقارعلی بوتو در پاکستان در قدرت بودند، اسلام‌آباد و کابل به دلیل همین اختلافات مرزی تا مرز جنگ با یکدیگر پیش رفتند که با ورود ایران و میانجیگری میان این دو کشور اختلافات آنها کمی فروکش کرد.

این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی ادامه داد: برخی معتقد هستند که ورود بازیگرانی همچون ایران و هند می‌تواند مذاکرات صلح در افغانستان را با موفقیت همراه بسازد. در این چارچوب، ایران می‌تواند نقش ویژه‌ای در تحقق صلح در افغانستان داشته باشد.

ایران می‌تواند میانجی کابل و اسلام‌آباد در حل اختلافات مرزی باشد

ملازهی با بیان اینکه هم‌اینک اختلافات مرزی میان افغانستان و پاکستان بهتر از گذشته نیست، یادآور شد: تهران هم با کابل و هم با اسلام‌آباد مناسبات خوب و رو به توسعه‌ای دارد و می‌تواند به عنوان کشور میانجی میان پاکستان و افغانستان عمل کند و هر دو را به میز مذاکره آورد. از دید سیاسی تهران می‌تواند چانه‌زنی‌هایی انجام دهد و طرفین را به نقطه نظری مشترک رساند.

وی درباره چالش ایران و آمریکا در افغانستان هم بیان کرد: هر دو طرف نسبت به یکدیگر نگاه منفی دارند و به زودی این مساله قابل حل نیست. آمریکایی‌ها نسبت به کنترل اوضاع و مدیریت بحران در افغانستان جدی هستند و این تصور که شکست را بپذیرند و از افغانستان خارج شوند، بعید است.

این کارشناس مسائل افغانستان با بیان اینکه آمریکا سطحی از تنش و بی‌ثباتی را در افغانستان به نفع خود می‌داند، عنوان کرد: وجود سطحی از بی‌ثباتی و ناامنی و مدیریت بحران توسط آمریکا و ناتو به حضور آنها در افغانستان کمک می‌کند.

ملازهی با بیان اینکه حضور ناتو در افغانستان با نگاه بلندمدت ایران در تضاد است، گفت: تهران معتقد است که حضور بازیگران فرامنطقه‌ای در منطقه تنها به افزایش سطح درگیری‌ها و اختلافات منجر می‌شود و نمی‌تواند حضور دائمی و بلندمدت کشورهای فرامنطقه‌ای را قبول کند ولی آمریکا براساس قراردادی که با افغانستان دارد حداقل تا سال ۲۰۲۴ در این کشور حضور رسمی دارد و این حضور قابل تمدید است.

وی در گفت‌وگو با ایلنا اظهار داشت: تجربه تاریخی هم نشان می‌دهد که آمریکا به هر کشوری رفته و قرارداد امنیتی با آن کشور امضا کرده از آن کشور خارج نشده است که می‌توان به کره جنوبی، ژاپن، آلمان، یونان و … اشاره کرد و بر این اساس می‌توان گفت آنها از افغانستان هم خارج نمی‌شوند.

این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی با بیان اینکه به نظر می‌رسد وضعیت کنونی در افغانستان تداوم یابد، اظهار داشت: نه طالبان می‌تواند کابل را تصرف کند و به قول معروف خلافت اسلامی‌اش را برقرار سازد و نه ارتش و دولت افغانستان می‌تواند دولت را نابود سازد.

ملازهی در رابطه با رقابت‌های میان ایران و عربستان در افغانستان هم تصریح کرد: تحولات کنونی در خاورمیانه و خلیج فارس ناشی از رقابت‌ها و اختلافات تهران و ریاض است که از حالت سیاسی به ایدئولوژیک ارتقا یافته است.

وی با بیان اینکه عربستان با توسعه روابط با کشورهای اهل سنت و وامدار ساختن آنها به خود درصدد ائتلاف‌سازی علیه ایران است، خاطرنشان کرد: رقابت‌ها و جنگ‌های میان ایران و عربستان حالتی فرقه‌ای و مذهبی به خود گرفته است که این مساله خطرناک است و موجب شده از رقابت سیاسی و منطقه‌ای خارج شود.

این کارشناس مسائل افغانستان با بیان اینکه هم‌اینک ایران و عربستان در افغانستان هم در حال رقابت با یکدیگر هستند، ابراز داشت: عربستان در این مدت سرمایه‌گذاری‌های بسیاری در افغانستان انجام داده است. به طور مثال، دولت سعودی با تامین اعتبار صد میلیون دلار در حال ساخت مدارس شبانه‌روزی است که پس از ساخت می‌تواند حداقل ۱۰ هزار دانشجوی شبانه‌روزی را جذب و آنها را مورد آموزش قرار دهد.

منافع کابل در توازن مناسبات میان تهران و ریاض است

ملازهی در پایان با بیان اینکه منافع کابل در توازن مناسبات میان تهران و ریاض است، عنوان کرد: کابل در وهله اول تلاش می‌کند تا افغانستان به میدان رقابت و جنگ‌های نیابتی تبدیل نشود و با هر دو کشور رابطه دوستانه و نزدیکی داشته باشد.

وی گفت: با این حال، مشکلی که در افغانستان وجود دارد، این است که ساختار قدرت در افغانستان متزلزل است و دولت مرکزی نتوانسته است حاکمیت خود را در تمامی مناطق این کشور تثبیت کند. از سوی دیگر نیرویی مانند طالبان هم از نظر فکری به ریاض نزدیک تر است تا ایران.