توسعه و پیشرفت دهات، نقش بزرگی را در رشد اقتصادی کشور دارا می‌باشد. زیرا بیشتر باشندگان افغانستان، در دهات زندگی می‌‌کنند و مردان مشغول کارهای مالداری و زراعت هستند و زنان بیشتر به کارهای صنایع دستی مانند گلیم‌بافی، قالین‌بافی، دستکش، جوراب، کلاه، جاکت، دریشی بَرَک، دست‌دوزی، مهره‌دوزی و خیاطی مشغول‌اند. بیشتر تولیدات افغانستان را نیز محصولات دهاقین، حیوانات و میوه و سبزیجات دهات تشکیل می‌دهد. با وجودی که در چندین ماده‌ی قانون اساسی از جمله در ماده‌ی پانزدهم بیشتر روی توسعه‌ی دهات تاکید شده است، اما متاسفانه تا هنوز اقدام قابل‌توجهی برای توسعه‌ی روستاها و بهبود وضعیت دهقانان این کشور صورت نگرفته است. مجمع سازمان ملل متحد نیز به‌خاطر اهمیت ویژه‌ی روستاها، در سال ۲۰۰۲ میلادی یازدهم دسامبر را به نام روز جهانی کوهستانات تعیین کرد. هدف از تعیین این روز، جلب توجه بیشتر مسئولین و بزرگان به توسعه و انکشاف دهات می‌باشد.
توسعه و دهات چیست؟
توسعه در لغت به‌معنای رشد تدریجی می‌باشد، اما در اصطلاح توسعه‌ی دهات به‌معنای دگرگونی‌های اساسی در تمامی موارد نهادی، اجتماعی، اقتصادی، اداری و فرهنگی در دهات می‌باشد. در افغانستان توسعه‌ی دهات یعنی تکامل ابزار زراعتی و مالداری، ارایه‌ی خدمات بهتر، افزایش بهره‌وری از محصولات دهقانان، مدرنیزه شدن امکانات زندگی و بالندگی اقتصادی خانواده‌ها می‌باشد که در اثر آن فقر، محرومیت، بی‌سوادی، زندگی سنتی مردم دِه از بین می‌رود و زندگی همه رو به تکامل و پیشرفت می‌گذارد. لذا، زمانی دهات کشور را توسعه‌یافته گفته می‌توانیم که تمامی امکانات زندگی برای روستانشینان فراهم گردد و مردم بیشتر به زندگی خویش در روستا دلگرم شده و مهاجرت‌های داخلی و خارجی روستانشینان کاهش یابد. اما دهات عبارت از محدوده‌یی از یک فضای جغرافیایی است که مرکب از تعدادی از خانواده‌ها می‌باشد و خانواده‌ها دارای نوع احساس دلبستگی، فرهنگ، رسم‌ورواج‌ها و لهجه‌های مشخصی می‌باشند. بیشتر این خانواده‌ها در یک ده جمع می‌شوند و زندگی خود را به پیش می‌برند. طبق تعریف دیگر دِه عبارت از یکی از تقسیمات کشوری است که از نظر وضعیت طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی هم‌گون بوده و با قلمرو معین ثبتی یا عرفی شناخته می‌شود.

اهمیت اقتصادی دهات
مناطق مرکزی و دهات افغانستان با داشتن منابع بزرگ طبیعی و معدنی، آب‌های گوارا، زمین‌های قابل زرع، کوه‌های بلند و برف‌گیر، علفچرها، حیوانات اهلی و وحشی، طبیعت دل‌پذیر، موقعیت حساس و استراتژیک، در حیات اقتصادی این کشور دارای اهمیت و ارزش بسیار می‌باشد. چون بخش بزرگی از اقتصاد کشور به تولیدات روستایی وابسته است و محصولات دهقانان و مالداران، بیشتر صادرات کشور را تشکیل می‌دهد. مناطق کوهستانی از امنیت، فضای مناسب و مکان‌های امن‌تری برای کارخانه‌های تولیدی برخوردار است. با این‌وجود، توسعه‌ی دهات، مهم‌ترین نقش را در رشد اقتصاد کشور دارا می‌باشد. اگر مناطق روستایی کشور توسعه یابد، زمین‌های بیشتری تحت زراعت و آبیاری قرار می‌گیرد و حاصلات دهقانان چندین برابر می‌شود. از سوی دیگر مهاجرت‌های داخلی نیز کاهش یافته و خطر فرسایش زمین، از بین رفتن باغ‌ها و علفچرها، خشک شدن درختان و شکار حیوانات وحشی نیز از بین می‌رود. توسعه‌ی زراعت و مالداری مناطق مرکزی افغانستان باعث افزایش عرضه‌ی موادخام مورد نیاز شهرها نیز می گردد که در نتیجه باعث شکوفایی اقتصادی همه‌ی مردم کشور می‌گردد.
موانع و چالش‌ها
با تاسف باید گفت که تا هنوز مردم دهات افغانستان با مشکلات عدیده‌یی دست‌وپنجه نرم می‌کنند که از آن جمله: فقر گسترده، حاکمیت طالبان در بعضی از مناطق، نبود امکانات لازم و کافی برای زندگی، ابزار ابتدایی در بخش زراعت و مالداری، عدم موجودیت راه‌های مواصلاتی، کوچ‌های اجباری، بی‌سوادی، نبود امکانات صحی، ناامنی و خرابی راه‌های مواصلاتی، حوادث طبیعی از قبیل: سیلاب، برفکوج، بند شدن راه‌های موتر، خشک‌آبی‌های پی‌هم، امراض نباتی و حیوانی، نبود کلنیک‌های حیوانی، از مهم‌ترین موانع و مشکلات روستانشینان به‌شمار می‌رود. متاسفانه روستانشینان افغانستان از لحاظ اقتصادی، تحصیلی و آموزشی، خیلی در وضعیت دشواری قرار دارند و از کمترین خدمات اجتماعی برخوردارند. عقب ماندن روستانشینان باعث افزایش مشکلات در سطح کشور شده است. با وجودی که در چندین ماده‌ی قانون اساسی به‌طور مشخص روی بهبود وضعیت روستانشینان و توسعه‌ی دهات اشاره شده است، اما تا هنوز کارهای قابل توجهی در روستاهای کشور صورت نگرفته است.
راهکارها
در قسمت توسعه‌ی دهات و بازآفرینی فرصت‌های اقتصادی در روستاها، راهکارهایی وجود دارد که باید دولت وحدت ملی آن‌ها را روی دست گیرد. تامین امنیت شاهراه‌ها، تهیه‌ی الگوهای مناسب زراعتی و مالداری، استخدام جوانان مسلکی فارغ‌التحصیل به کارهای زراعتی و مالداری در دهات، انجام یک تحقیق گسترده در بخش موجودیت انواع حیوانات وحشی و اهلی در دهات، ایجاد برنامه‌های قرضه‌دهی برای دهقان‌ها، برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت آموزش عملی برای دهقا‌نان، تقویت و ترویج صنایع دستی از جمله قالین‌بافی در مناطق روستایی، ایجاد خانه‌های سبز برای تولیدات زمستانی، هماهنگی محصولات دهاقین با مارکیت‌های بزرگ داخلی و خارجی، ایجاد کلنیک‌های حیوانی، ایجاد سرک‌های فرعی، توجه اساسی به وضعیت صحی مردم، اقامت مسئولان دولتی در روستاها، جذاب‌سازی فضای روستایی و ایجاد پارک‌های تفریحی، عرضه‌ی دوامدار محصولات دهات به شهرها، ایجاد ارتباطات و مخابرات، ایجاد مراکز آموزش‌های کاربردی، استخراج معادن، حل مشکلات روستانشینان، ایجاد دفاتر و محاکم حقوقی، تامین انرژی برق از آب‌های جاری در روستاها، ایجاد اشتغال در بخش‌های جدا از زراعت و مالداری، ترویج شاندن انواع نهال، از مهم‌ترین راهکارها برای توسعه‌ی دهات به‌شمار ‌رود. رهبران حکومت وحدت ملی کشور برای کاهش معضل بیکاری، حل معضل ناامنی و مبارزه با فقر، باید برنامه‌های مشخصی را در بخش توسعه‌ی دهات روی دست گیرند و آن‌ را عملی سازند. مسئولان باید از تجربه‌ی دیگر کشورها در توسعه‌ی دهات کمک بگیرند. در ماده‌ی سیزدهم قانون اساسی تاکید شده است که دولت باید برنامه‌های مؤثری را برای بهبود صنایع دستی روی دست گیرد. مطابق ماده‌ی چهاردهم قانون اساسی نیز تاکید شده که دولت برای برای بهبود وضعیت زراعت و مالداری و وضعتی دهاقین کشور، برنامه‌های خوبی را باید طرح کند.
نتیجه
۱- توسعه و انکشاف مناطق روستایی کشور، بسیار مهم بوده و توسعه‌ی ملی در گرو توسعه‌ی دهات و کوهستانات کشور می‌باشد. دهات ستون فقرات اقتصاد افغانستان را تشکیل می‌دهد و دولت وحدت ملی برای پایداری اقتصادی کشور، توسعه‌ی روستایی را در اولویت کاری خویش قرار دهد.
۲ -مسئولین باید برای بهبود بخشیدن به روش‌های سنتی و ابتدایی تولیدات کشاورزی، بهره‌وری کافی از استعداد اقتصادی مناطق مرکزی، چشمه‌سارها، آب‌های شفاف و فراوان، علفچرها و زمین‌های قابل کشت در مناطق مرکزی را مورد بهره‌برداری قرار دهند.
۳- فقر و بیکاری از جمله مشکلات بزرگ و اساسی مردم روستانشین افغانستان می‌باشد و این مسأله باعث شدت گرفتن مهاجرت‌های روستایی به شهر شده و مشکلات بزرگ شهری را نیز به‌وجود آورده است. توسعه‌ی مناطق روستایی در حل مشکلات شهری و جلوگیری از افزایش کوچ‌ها از دهات به شهرهای بزرگ نقش دارد.