شماری از دانشمندان در همایش “تندروی و افغانستان” تأکید می‌ورزند که مدرسه‌های دینی در افغانستان به اصلاحات بنیادین نیاز دارند.

آنان که خودشان را از نواندیشان دینی می‌گویند می‌افزایند که بسیاری از برنامه‌های آموزشی در افغانستان با معیارهای زمانی برابر نیستند.

آنان می‌گویند که نفوذ تندروان در نظام آموزشی، تفکر انتقادی را سرکوب نموده‌است.

استفاده ابزاری هراس افگنان از مدرسه‌های دینی یکی از نگرانی‌های جدی این دانشمندان را می‌سازد.

محمد محق، نویسنده و پژوهشگر، گفت: «ما اگر ده تا عالم دینی بسیار خوب داشته باشیم که دین را عمیق بفهمند و در اخلاق و سلوک خود، تجسمی از ارزش‌های متعالی دین باشند، از هزار تا نیمچه ملاهای کم‌علم و جاهل که این و آن را به آسانی تکفیر کنند، به مراتب خدمتی که این ده نفر می‌کنند، بیشتر و بالاتر خواهد بود.»

به باور این دانشمندان، بسیاری از آموزش‌های اسلامی در افغانستان متوازن و متعادل نیستند و برخی از مرکزهای آموزشی، خرد انتقادی را نمی پذیرند.

سید اشراق حسینی، نویسنده و پژوهشگر، گفت: «ضرورت جدی احساس می‌شود تا نصاب و متودهای آموزشی، پژوهش در حوزه علوم انسانی، و شیوه‌های تربیتی ما مورد بازاندیشی قرار گیرند و متحول شون.»”

مبارز راشدی، وزیر پیشین مبارزه با مواد مخدر، گفت: «القاعده و داعش به تعبیر خودشان ظلم و جفایی که هویت اسلامی شان را لگدمال کرده، می‌آیند به بحث جهاد متوصل می‌شوند، به بحث انتقام گیری متوصل می‌شوند.»

خشونت جنسیتی، یکی از برآیند‌های دیگر تندروی گفته می‌شود.

شاه گل رضایی، عضو مجلس نماینده‌گان، گفت: «تا زمانی‌که پرچم دین را از گروه‌های افراطی نگیرند، تا زمانی‌که گروه‌های افراطی همچنان به بدترین عمل کردها، خشونت‌ها، تجاوز‌ها و همه آنچه که خلاف وجدان جمعی بشری است، زیر عنوان دین انجام دهند، پایان یافتن خشونت جنسیتی و تبعیض جنسیتی ناممکن است.»

اما گروه‌های تندرو چه گونه به وجود می‌آیند.

عبدالحفیظ منصور، عضو مجلس نماینده‌گان، گفت: «بستر فکری اینان، همان سلفی گری است. تمام اینان از سلفیت آب می‌خورند. این یک بستر بسیار مساعد و مناسبی است که اول هرکسی سلفی می‌شوند و سپس می‌روند به گروه‌های متعلق به اسلام گراها.»

جهان بینی سیاه سفید، ساده سازی مسائل پیچیده، گرایش به گذشته، محرومیت‌های مالی، فرهنگی و هویتی، اعتماد به نفس کاذب و خودمحور انگاری، از علت‌های روانی تندروی گفته می‌شوند.

روح الامین امین، روانشناس، گفت: «در تفکر آنان پیروی بسیار شدید و بی‌قید و شرط شکل می‌گیرد. حس تنهایی می‌تواند در آنان افزایش یابد و در تلاش می‌باشند که خودشان را جزء یک گروه کلان، جزء یک تیم کلان و جزء یک هویت کلان احساس کنند.»

این دانشمندان و نماینده‌گان مجلس برای مبارزه با تندروی دینی، نظارت بر مدرسه‌های دینی، بازنگری آموزش‌های اسلامی و راه اندازی گفتمان‌های علمی میان دانشمندان، عالمان دین و مردم را پیشنهاد می‌کنند.